Konya'da, Öğretmenler Günü için düzenlenen programa katılan Vali Cüneyit Orhan Toprak, bacak bacak üstüne atan öğretmenle kürsüden tepki göstermiş. "Öğretmen gibi otur da görelim. Güzel duygularla geliyoruz, güzel hareketlerle karşılaşmak isteriz" diyen Toprak, salondakiler tarafından alkışlanmış, ancak, herkesin içinde gösterilen sert tepkiden dolayı, sosyal medyadan Valiye de oldukça büyük tepki yağmış.
Tabi bu olay daha sıcağı sıcağına halen soğumamış iken biz konuyu bir irdeleyelim, ayak ayak üstüne veya bacak bacak üstüne atmak karşı tarafa veya çevreye karşı bir saygısızlık mı addeder acaba?
“Sorularla İslamiyet” başlıklı sayfaya 21 Aralık 2014 tarihinde Aksaçlı mahlaslı bir kişi şu aşağıdaki çok uzun bir soruyu soruyor: “ Ayak ayak üstüne atmak saygısızlık mıdır? Diye…
- Büyüklerimizin yanında, ayak ayak üstüne atınca, bakışlarıyla davranışlarıyla rahatsız olduklarını hissettiriyorlar. Bu yapılanın edebe aykırı olduğunu düşünerek, içlerinden ayıplıyorlar. Samimi insanların, örf ve adetlerimizden kaynaklanan bir düşünceyle bunu yapmalarını anlayışla karşılıyorum. Fakat bu samimi insanlara “Ayak ayak üstüne atmak neden edebe aykırıdır, ayıptır?” diye sorsanız cevap veremiyorlar. Hani yurt dışında yabancı biri gelse, bu ritüelinizin anlamı nedir, diye sorsa cevap veremeyecekler?
- Taklitçi bir zihniyet, neyi neden yaptığını kendisi dahi bilmiyor. Bu anlayışı diğer örf ve adetlerimize kıyaslayınız… “Büyüklerin yanında ayak ayak üstüne atmak edepsizliktir, ayıptır.” anlayışının arkasına sığınarak, kibirlerini tatmin etmenin peşinde olan büyükleri de gördüm. “Benin karşımda nasıl ayak ayak üstüne atar?” deyip, kibirlerinden dolayı söylendiklerine şahit oldum. Güya yapılan terbiyesizlikmiş ve edebe aykırıymışmış, onun derdi başka…
- Bazı büyüklere “hürmet eder; elini öpersiniz”. Bu el öpme, onun kibrini artırmaktan başka bir işe yaramaz. Genç bir delikanlı, oturmasına kalkmasına dikkat eder. Sebebi büyüklerinin şerrinden çekinmesidir. Yoksa öyle çok da edepli, hayâlı bir genç olma düşüncesi yoktur. Büyüklerinin olmadığı yerde, terbiyesizce hareketler yapması bunun kanıtıdır.
- Ayak ayak üstüne atmanın ve o şekilde oturmanın günah olmadığını, yaptığım araştırmalarda öğrendim. Neden ayak ayak üstüne atmak edebe aykırı sayılmış, terbiyesizlik olarak kabul edilmiş?
- Büyüklerin yanında sigara içmek neden ayıp olarak kabul edilmiş?
- Bu ve buna benzer, cevaplarını dahi bilmediğimiz örf ve adetlerimizin hikmeti nedir?
- Hangi ayetlere ve hadislere dayanıyor, bu örf ve adetlerimiz?
İşte bu uzun soruya cevap ise şöyle:
Değerli kardeşimiz,
- Karşısında, edebinden ayak ayak üstüne atmayanları gördüğü zaman kibirlenen büyükler varsa bunlar büyük değil, “Sabiyy-i müteşeyyih” denilen çocuk sakallı büyüklerdir.
Ancak her büyüğü böyle düşünmek büyük bir haksızlıktır.
- Prensip olarak ayak ayak üstüne atmak caizdir.
Nitekim, Abdullah b.Zeyd’den rivayet edildiğine göre, kendisi, Hz. Peygamber (asm)'i mescidde bir ayağını diğer ayağı üzerine atmış, sırt üstü yatarken görmüştür.” (bk.Buhârî, Salât 85 İsti’zân 44; Müslim, Libâs 75. Ayrıca bk. Tirmizî, Edeb 19; Nesâî, Mesâcid 28)
- Hz. Peygamber (asm)'in mescidde ayak ayak üstüne atması, bir istirahat anında cemaatin bulunmadığı bir zamanda olmuştur. Yoksa, Hz. Peygamber (asm)'in insanların bulunduğu mecliste daima vakarlı bir şekilde oturduğu bilinmektedir. (bk. İbn Hacer, Fethu’l-Bari, 1/563)
- Asıl konumuz küçüklerin büyüklere karşı saygı göstermesidir. Bu davranış İslamîdir. Bir hadisin rivayetine göre Peygamberimiz (s.a.v.) şöyle buyurdu:
“Büyüklerimize saygı, küçüklerimize şefkat göstermeyen bizden değildir.” (bk. Mecmau’z-Zevaid, h. no:12613)
Demek ki büyülere karşı saygı göstermek İslam’da çok önemlidir. Bu saygının şeklini ise, kültür, gelenek ve örf belirler.
Eğer bir bölgede bir şey saygısız bir davranış olarak görülüyorsa, onu yapmak saygısızlıktır. Ayet ve hadiste aynı konunun olması şart değildir.
Usul ilminde “Nassın bulunmadığı, (yani ayet ve hadislerde açıkça yer almayan) konular hakkında hüküm verirken, örf esas alınır” diye bir kaide vardır.
Mesela: Batı dünyasında elleri arkada bağlamak edeptendir. İslam dünyasında ise elleri arkada bağlamak saygısızlığın ifadesidir. Eller önde bağlanır.
Buna göre, söz gelişi Avrupa’da yaşayan bir insan büyüklere karşı saygı göstermek istediği zaman ellerini arka tarafından bağlar. İslam dünyasında yaşayan bir kimse ise ellerini önden bağlar.
- Bunun gibi, bizim kültürümüzde ayak ayak üstüne atmak, bazen istirahat, bezen de büyüklük alametidir. Bu sebeple büyüklere karşı ayak ayak üstüne atmak saygısızlık kabul edilir.
Bu bağlamda şunu söyleyebiliriz ki, eğer bir çocuk babasının yanında ayak ayak üstüne attığı takdirde onun kalbini kırıyorsa, kesinlikle günahkâr olur. Yok eğer o yörede veya o ailede böyle bir örf-âdet yoksa, bu takdirde bunun bir sakıncası da yoktur.
Bakın gördünüz mü ? Bunun ilmi şekli de uhrevi şekli de sakıncalı değilmiş…
Sadece insana göre değişiyor demek ki ve insana göre bu anlamda nedense “sakıncalı” (!) olabiliyor…
Son dip not olarak şunu belirtelim ki, sağlık açısından bacak bacak üstüne atmanın sakıncası varmış sadece…
Tıp insanları yani doktorlarımız diyor ki, “ Bacak bacak üstüne atıp da uzun süre bu şekilde durmanın sakıncaları bulunuyor çünkü özellikle damar sıkıntısı olanların bu konuda çok dikkatli olmaları gerekmektedir…”
SAĞLICAKLA KALIN!