Az önce TV’de haberleri izlerken uzun zamandır gündemde bulunan makam araçları konusuna değinildi. Zaten epeyce uzun zamandan beride bu konu gündemden düşmüyor. Şimdi altı soruda bu konuyu irdeleyelim:
1-Makam araçları nerede bulunur?
2-Makam araçları neden bulunur?
3-Makam araçlarından kimler yararlanır?
4-Makam araçlarının masrafları kimlerin cebinden çıkar?
5-Makam araçları konusunda başka ülkelerde de bu tür uygulamalar var mıdır?
6-Aslında bu makam araçları uygulaması nasıl olmalıdır?
Öncelikle yukarıdaki soruların yanıt bulması gerekir. Bu sorular yanıt bulduğunda anca yararlı mı, zararlı mı sorularına da yanıt bulmuş oluruz. Öncelikle şunu belirterek başlarsam daha iyi olacağı kanaatindeyim. Aslında ben bir ekonomist değilim. Belki çokta bilimsel olarak yaklaşamayacağım. Ancak, basit bir vatandaş düşüncesi ve sorgusuyla kendime sorduğum sorulara yine kendime vermiş olduğum yanıtlarla konuyu açıklamaya ve bir vatandaş olarak ilgili yerlere talebimi aktarmaya çalışmak istiyorum. Çünkü her hangi bir kurumda ya da kuruluşta olursa olsun sonuçta o makam araçlarına ödenen her kuruş benim verdiğim vergilerden ödenmektedir. Ben de parasını ödediğim bir harcamanın benim düşündüğüm ölçüde harcanmasından yanayım.
Evet, birinci sorudan başlayarak konuyu irdeleyelim.
1-Makam araçları nerelerde bulunur?
Bu sorunun yanıtı aslında çok basittir. Çünkü hemen her gün gözlerimizin önünde nerede kullanıldığına en azından TV’ler aracılığıyla ve yaşadığımız ortamlarla şahit oluyoruz. En küçük kamu kurumlarından başlayarak en üst düzeyde hizmet veren hemen her kamu kurumunda makam aracı bulunmaktadır.
Tüm kamu kuruluşlarında makam araçları bulunmaktadır.
Belediye vb. kuruluşlarda, vakıflarda, derneklerde, STK’larda, Spor kulüplerinde makam araçları bulunmaktadır.
Devlet okulları (istisnalar hariç)dışında üniversiteler, özel okullar vb. eğitim kurumlarında bulunmaktadır. YÖK, HSK vb. kurumlarda da makam araçları kullanılmaktadır.
2-Makam araçları neden bulunur?
Makam araçları aslında hizmetin gereği bulunur. Yani kamuda vatandaşa hizmet etmek için işlerin daha hızlı yürütülmesine olanak sağlamak için bulunur.
3-Makam araçlarından kimler yararlanır?
Makam dediğimiz zaman vatandaşa hizmet etmek üzere liyakatla devletin üst düzey kademelerinde görev yapan amir pozisyonundaki ilgililerden söz etmek gerekir. Ama sanırım burada da adil bir durum yoktur. Çünkü bir genel müdür de makam sahibidir, bir ilkokulun müdürü de makam sahibidir. O zaman her ikisine de aynı davranmak gerekmez mi? Ancak uygulamada biliyoruz ki herhangi bir genel müdür makam aracı kullanırken, bir okul müdürü bu olanaktan yararlanamıyor. Oysa bana göre okul müdürü daha çok hak ediyor bu aracı. Çünkü bir genel müdür maaşı on bin tl’nin üzerindeyken bir okul müdürü beş bin tl civarında bir ücret alıyor. Şimdi diyebilirsiniz ki genel müdür iş gereği kullanıyor. Evet, peki okul müdürü ne gereği kullanacak. Bir öğretmen işine gidebilmek için ücretsiz bir belediye otobüsüne binemezken sadece makamına gidebilmesi için başka bir kamu görevlisine neden ücretsiz makam aracı ve şoförü tayin ediliyor?
Aslında bu uygulamanın çıkış amacı çok masum ve olumlu duygular barındırırken gelinen son uygulamalarda keyfiyeti öne çıkarmış gibi görünüyor. Kamu ve kurum görevlileri görevi başındayken hizmetinin gereği bu araçları kullanabilmelidir. Çünkü hizmetin önceliği vardır. Ama gelin görün ki, evine giderken, işine gelirken, hafta sonu gezmelere giderken, çocuğunu okula götürürken vb. işlerinde de bu araçlar kullanılmaktadır.
4-Makam araçlarının masrafları kimlerin cebinden çıkar?
Herhangi kurum ya da kuruluşta olursa olsun, o makam aracının tüm giderleri o kurumun ya da kuruluşunun bütçesinden karşılanır. Özel kuruluşlar hariç, o kurum ya da kuruluşun bütçesi bağlı bulunduğu bakanlığın bütçesinden, bakanlığın bütçesi de devletin genel bütçesinden karşılanır. Peki devlet bu bütçeyi nereden oluşturur? Halkın verdiği vergilerden ve bazı gelir getiren kurumlarından. Yani özetle o makam araçlarının tüm giderleri bizlerin cebinden karşılanmaktadır. Ben bir vatandaş olarak, verdiğim vergiden çok özel hizmetler dışında hiçbir makam aracına yatırım ve harcama yapılmasını istemiyorum.
5-Makam araçları konusunda başka ülkelerde de bu tür uygulamalar var mıdır?
Evet, makam araçları konusunda özellikle uzak Asya ülkeleri ve Avrupa ülkelerinin önemli bir bölümünde bizdekine benzer bir uygulama yoktur. Bu makam aracı uygulamalarının Avrupa’nın bir bölümü, Amerika, Afrika ve Arap ülkelerinde daha çok yaygın kullanılmakta olduğunu görmekteyiz.
Özellikle Japonya, Çin, Kore, İsveç, Norveç, Hollanda vb. bazı ülkelerde başbakanların bile bisikletle, toplu taşıma araçlarıyla işe gidiş gelişlerine tanık olmaktayız.
6-Aslında bu makam araçları uygulaması nasıl olmalıdır?
-Sade bir vatandaş olarak, bana göre bu uygulama şöyle olmalıdır: Makam aracı diye bir araç çeşidi olmamalıdır.
-Kurum ve kuruluşlarda hizmet araçları olmalıdır.
-Bir görevli o kuruma ait aracı vatandaşa hizmet etmek üzere görevi anında kullanabilmelidir.
Son zamanlarda özellikle belediyeler üzerinde bu konu daha çok tartışıldığı için örneği de belediyeden vererek açıklamakta yarar olduğunu düşünüyorum. Örneğin İstanbul Büyükşehir belediyesinde yedi binden fazla makam aracı olduğu ve bunun bir israf olduğu tezi yaygınlaştı. Evet, bu teze ben de katılıyorum. Yedi bin makam aracı ne demek? Olağanüstü bir bütçenin heba olması demektir. Şimdi İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı’na düşen görev, bir tane başkan makam aracı hariç olmak üzere diğer tüm makam araçlarını hızla tasfiye etmelidir. Atadığı tüm bürokratlar kendi araçlarıyla ya da toplu taşıma araçlarını kullanarak işlerine gidip gelmelidirler. Bu söylemimin içinde hizmet gereği kullanılacak olan araçlar hariçtir. Şayet yedi bin aracı bir arsaya dizip resmini çekip halka da israf diye anlatacaksa, bu makam aracı tasfiye işlemini acilen başlatmalıdır. Aksi takdirde söylemlerinin vatandaş nezdinde bir anlamı olmayacaktır.
Yukarıda bahsettiğim hamle İstanbul tarafından başlatılır ise, tüm diğer kurumlara da örnek teşkil eder ve ülke ekonomisine büyük katkı sağlayacağı gibi, vatandaşın parası da yine vatandaş daha akılcı hizmet olarak geri dönüş yapacaktır.